Historia Skomielnej Białej

O najdawniejszych czasach dzisiejszej Gminy Lubień i jej okolic, w tym Skomielnej Białej wiemy bardzo mało. Prawdopodobnie ok. 1200-400 r. p.n.e., w okresie łużyckim, tereny te były zamieszkałe, o czym świadczą znalezione w dolinie Raby skorupy naczyń, krzesiwo i kamienny toporek, znajdujący się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Z nie wyjaśnionych przyczyn ok. 400 r. tereny te opustoszały i do XIV wieku nikt się tu nie osiedlał. W tym czasie, od Myślenic po Tatry, rozciągała się Puszcza Karpacka, przecinał ją tylko trakt z Krakowa na Węgry - biegnący m.in. przez teren dzisiejszej wsi1.
     Wiadomym jest, że tę niczyją, trudno dostępną górską ziemię starali się zająć i skolonizować władcy Węgier, którzy już w XIII i XIV wieku, omijając Tatry obsadzili Spisz i Orawę. Aby temu zapobiec król Polski Kazimierz III Wielki sprowadzał na nie zamieszkałe, południowe obszary kraju osadników z innych części Polski, najczęściej Wiślan z ziemi krakowskiej i sandomierskiej, z okolic już wówczas przeludnionych i w miejscach po wykarczowanych lasach pozwalał im zakładać wsie na prawie niemieckim2. Koloniści polscy szli w głąb puszczy i gór dolinami rzek, wzdłuż Dunajca, Raby i Skawy, oraz ich dopływów. Ze względu na dzikie i trudno dostępne tereny wokół Lubonia Małego i Wielkiego wieś Skomielna została założona w późniejszych latach niż pozostałe wsie gminy3. Istnieją dokumenty, że w 1360 roku król Kazimierz Wielki wystawił przywilej lokacyjny Mikołajowi z Ujścia Solnego i od tego roku datuje się założenie wsi Lubień4. Kolejny królewski przywilej zakładania wsi na prawie magdeburskim pomiędzy rzekami Rabą, Słonką, Łętówką i Kasinką, a więc wokół Lubonia Wielkiego otrzymał wspomniany wcześniej Mikołaj z Ujścia w 1364 roku. Ten właśnie rok uchodzi za datę założenia wsi Rabka5 i można przyjąć, że także Skomielnej. Dzięki znajdującym się na terenie Rabki i Słonego źródłom solanek liczono na duże złoża soli, podobnie jak w Wieliczce i Bochni. Powstały warzelnie soli, przez co obie te miejscowości uzyskały większe znaczenie i przywileje niż pozostałe okoliczne wsie. Późniejsze badania geologiczne obaliły mit o wielkiej soli.
     Od zarania dziejów historia Skomielnej splata się z historią sąsiedniej Rabki wbrew tej pierwszej. Osadnictwo na tych terenach ma starsze korzenie niż sama lokacja na prawie magdeburskim w/w wsi.
     W latach 30 - tych XIII wieku wojewoda krakowski Teodor Gryfita upoważnił klasztor cystersów do prowadzenia akcji osadniczej w tzw. "terytorium ludźmierskim".
Nazwę Rabki (Sal in Rabshycza) wymienia po raz pierwszy Jan Długosz, wspominając o dokumencie księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego z 1254 r., który potwierdzał posiadanie tych okolic przez w/w klasztor6. W 1364 r. nastąpiła wcześniej wspomniana lokacja nadana przez króla Kazimierza Wielkiego za pośrednictwem Mikołaja z Ujścia Solnego. W następstwie licznych, wewnętrznych zatargów między cystersami w 1382 r. Ludwik Węgierski (panował w latach 1370 - 1382) odebrał Rabkę klasztorowi, a kolejny król Władysław Jagiełło wydzierżawił wieś kilku możnym rodom. W 1403 r. Zygmunt, wójt z Dębowego Działu odstąpił Rabkę Janowi Ligęzie, wojewodzie łęczyckiemu, za 1000 grzywien groszy praskich7.
     W dniu 15 VIII 1446 r. Mikołaj, dziedzic z Niewiarowa wydał ponownie przywilej na lokację wsi Rabka na prawie magdeburskim dla Andrzeja i Piotra, synów kmiecia Jakusza z Olszówki. W tym akcie po raz pierwszy występuje nazwa Skomielna, jako miano potoku, którego nurt stanowił jedną z granic tej wsi (usque ad verticem Skomylna)8. W 1484 r. jako dziedzic Rabki notowany jest wójt myślenicki, Mikołaj Jordan, fundator pierwszego kościółka w Łętowni, dającego podstawę do utworzenia nowej parafii.W 1490 r. Rabka wchodzi w skład parafii w Mszanie, a Skomielna przynależy do parafii w Łętowni, do których to musiały odprowadzać tzw. meszne.
Od 1530 r. do łętowskiej parafii należy także Rabka.

zobacz

W pierwszej połowie XVI wieku Rabkę i okoliczne wsie nabyła od Ligęzów rodzina Jordanów herbu Trąby.
     W 1540 r. wsie należały do Jana Jordana, a następnie po jego śmierci w 1548 r. przeszły w ręce jego brata Wawrzyńca Spytka Jordana. Był to jeden z najmądrzejszych i najbogatszych panów polskich. Jako kasztelan krakowski, piastował wiele różnych, ważnych stanowisk i godności, posiadał również ponad 50 wsi i kilka miast, nie licząc innych dóbr, jak np. kamienice w Krakowie9. To za jego panowania na tych terenach przypadają pierwsze, zapisane w dokumentach wiadomości dotyczące Skomielnej ( do XVII wieku pisanej bez przydomku "Biała").
     Głoszą one, że w 1550 r. mieszkańcy Skomielnej wybudowali dla siebie kościółek10, poświęcony dwóm świętym - Sebastianowi i Fabianowi Męczennikom, przy którym Wawrzyniec Spytko Jordan utworzył "farę", obdarował ją dobrami ziemskimi i odłączył wieś od parafii w Łętowni. Kościółek wybudowano w pobliżu folwarku, na wzgórzu roli Szpyrkowej (obecnie Dział), z którego widoczny był z najdalszych krańców wsi.
     Piętnaście lat później tj. w 1565 r. w/w pan włości ufundował wsi Rabce pierwszy kościółek, utworzył przy nim nową parafię p.w. św. Marii Magdaleny i w tym samym roku przyłączył do niej skomielniańską "farę" 11. Fakt ten potwierdza wyciąg z aktów dekanatu myślenickiego, sporządzony 17 stycznia 1833 roku i potwierdzony pieczęciami i podpisami przez ks. Macieja Rosnera - dziekana myślenickiego i Józefa Zubrzyckiego - właściciela dóbr Rabki: "R.P. 1550 naradzayąc się wieś Skomielna zbudowała sobie kościółek i ten filialnym był do Łętowni aż do roku 1565./.../Spytek Jordan upatrzywszy miejsce w środku Dóbr czyli wsi końcami stykającymi się zbudował kościół w Rabce. /.../ dlatego też i kościółek razem z wioską Skomielną od kościoła Łętowskiego oderwanym i do Rabskiej fary przyłączonym został. Ponieważ zaś Spytek Jordan nadał rolę kościołowi Rabskiemu nową, na to miejsce odebrał tę, która do kościółka Skomielny Biały należała i przyłączył do folwarku, zostawiwszy kawałek gruntu folwarcznego dla dziada na pacierze i chmury dzwoniącego."
Dokumenty dekanatu dobczyckiego z 1581 r. potwierdzają, że Skomielna wraz z Chabówką, Olszówką, Ponicami, Rabą, Rdzawką, Rokicinami, Skawą, Słonem i Zarytem należały do rabczańskiej parafii12. Dokumenty z tego samego źródła, ale z 1596 r. podają, że w skomielniańskim kościółku były odprawiane nabożeństwa przez księży z Rabki13.
     Wawrzyniec Spytek Jordan otrzymał także od króla Zygmunta Augusta II w 1564 roku dokument uprawniający do założenia miasta o nazwie Jordanów. Fundator nie dożył jednak końca rozpoczętej budowy miasta, bo zmarł w 1568 roku w Mogilanach koło Krakowa. Po jego śmierci prace związane z budową miasta dokończyła jego żona Anna Jordanowa z Sieniawskich14.
     W 1581 r. Skomielna jako wieś składała się z 9 łanów kmiecych, 1 łanu sołtysiego, 3 zagrodników bez roli, 2 komorników z bydłem, 3 komorników bez bydła, 4 zarębników i 1 rzemieślnika15, a dla porównania Maków Podhalański w tym samym roku miał 3 łany kmiece, 4 komorników z bydłem i 1 bez bydła, 5 rzemieślników i 1 rzeźnika. Z biegiem czasu nastąpiły na wsi liczne zmiany, między innymi łan sołtysi został przekształcony w zwykły łan kmieci i znikli zarębnicy.
     Rejestr poborowy podaje, że 1629 r. było w Skomielnej 10 łanów kmiecych, 3 zagrodników bez roli i jeden komornik bez bydła. Dla porównania w Rabce było 11,5 łanu, 1 komornik z bydłem i jeden bez bydła16. Podobna sytuacja była ok. pięćdziesiąt lat później (1680 r.) z tym, że oprócz 3 zagrodników bez roli, przybyło 3 zagrodników z nadziałem ziemi17. Rzemieślnikiem wymienionym w ostatnim rejestrze poborowym prawdopodobnie był ludwisarz Andrzej, który w 1640 roku na zamówienie proboszcza Grzegorza Hortowicza wykonał dwa dzwony dla kościoła w Rabce (obecnie muzeum im Wł. Orkana). na których widnieje napis: „Omnia Spiritus Laudat Dominum P.S. Andreas Skomielski” 18.
     Rabkę i położone wokół niej miejscowości, w tym Skomielnę kupili Zebrzydowscy. Według herbarza "Rodzina" Seweryna Uruskiego ostatni zarządzający majątkiem Zebrzydowskich - Kacper sprzedał w 1646 r. klucz rabiański rodzinie Dąbskim (Dąmbskim) herbu Godziemba, przybyłej z Kujaw. Piotr Dębski (zm. 1651) nabył Spytkowice, Rabę, Sieniawę i Bielankę, a jego syn Jakub - Rabkę i Skomielnę 19. Później ziemie te przeszły na krótko w ręce Przyłęckich20.
     W roku 1647 zmarł ostatni właściciel Suchej z rodziny Komorowskich, pozostawiając olbrzymi majątek córce Konstancji, którą poślubił w 1665 r. Jan Wielopolski, kanclerz wielki koronny. Po śmierci Konstancji w 1676 r. Wielopolscy osiedlili się w Suchej, skupiając w swych rękach majątki po Komorowskich i dawne terytoria po Jordanach m.in. Rabkę i Skomielnę.
     W roku 1710 wybuchła epidemia dżumy, która zdziesiątkowała społeczność okolicznych wsi. Rzesze wiernych z najbliższych okolic, a nawet z Podhala i Orawy podążały do św. Sebastiana - patrona skomielniańskiego kościoła, by ubłagać ratunek przed zarazą21. W Skomielnej wymarła wówczas tylko jedna 8 - osobowa rodzina na roli Srokowej. Zmarłych wyjątkowo pogrzebano w okolicznym lasku zwanym Brzezinami.
     W 1772 r. nastąpił pierwszy rozbiór Polski. Uniwersałem z dnia 11 września 1772 roku, cesarzowa Austrii Maria Teresa ogłosiła zajęcie części ziem polskich, która obejmowała całą krainę podkarpacką aż po Wisłę, nadając im urzędową nazwę królestwa Galicji i Lodomerii ze stolicą we Lwowie22. Zniesiono wszystkie dawne urzędy polskie, konstytucję i samorząd narodowy. W urzędach i szkołach zaprowadzono język niemiecki.
     Pierwszy w Skomielnej, drewniany kościółek z XVI wieku pomimo wielokrotnych remontów popadł w całkowitą ruinęi groził zawaleniem23. Proboszcz rabczanski Andrzej Antałkiewicz za namową organisty Wojciecha Olechowskiego zezwolił gromadzie na budowę nowego kościoła24. Środki pieniężne i materialne w postaci drzewa zebrano w większości wśród miejscowego społeczeństwa. Część drzewa ofiarował Ignacy Skawski ze Skawy. Ponadto hr. Józef Wielopolski zezwolił na wydanie ze swoich lasów drzewa brakującego na dokończenie kościoła i polecił administratorowi majątku dołożyć ludzi przy budowie w ramach pańszczyzny. Nowy modrzewiowy kościółek, który powstał na miejscu starego, na obecnej roli Dział w 1776 r. wybudował miejscowy majster ciesielski Antoni Wacławik 25 uważany za dawnego przedsiębiorcę budowlanego. Pomagali mu w tym zbożnym dziele cieśle - Józef Paś i Stanisław Kiszka. Krótko świątynia św. Sebastiana należała do gromady ponieważ w 1794 r. Gubernia we Lwowie (filia rządu austriackiego na Galicję) skonfiskowała go, a następnie zagrabiony kościółek sprzedała Wielopolskim26.
     Skomielnianie od samego początku, kiedy zostali siłą wcieleni do rabczańskiej parafii, dążyli do niezależności. Była ku temu okazja gdy cesarz Józef II dążąc do powiększenia liczby parafii sporządził plan regulacji parafialnej, na podstawie którego Skomielna Biała licząca wówczas 922 mieszkańców, a należąca do cyrkułu i jednocześnie dekanatu w Myślenicach miała zostać wydzielona z parafii w Rabce i stanowić samodzielną placówkę duszpasterską. Plan został zatwierdzony przez cesarza Józefa II w dniu 30 III 1787 r., lecz nigdy nie został w całości zrealizowany27.

zobacz

Na drugą połowę XVIII wieku przypadł złoty okres rozwoju tkactwa w Skomielnej Białej. Specjalnością skomielniańskich tkaczy było blichowanie płócien w czym sprzyjało położenie geograficzne, oraz korzystne warunki atmosferyczne. Osłonięta od północy i wschodu przez wzgórza Lubonia Małego i Wielkiego, a nachylona ku południowi i zachodowi miejscowość posiadała wyjątkowo silne nasłonecznienie, co przyśpieszało wybielanie wytworzonego z miejscowego surowca lnianego płótna28. Tkacze byli wówczas najliczniejszą grupą rzemieślników gdyż w latach 1786 - 1807 stanowili oni ponad 77% wszystkich zawodów. Skomielna Biała wraz z Rabką i Zarytem stała się wtedy znanym ośrodkiem tkactwa na obszarze od Krosna po Bielsko. Warto także wspomnieć, iż na obszarze cyrkułu myślenickiego (o wiele większego niż obecny powiat) utworzonego przez administrację austriacką po I rozbiorze Polski ogółem było 2167 krosien tkackich stanowiących własność 1980 tkaczy, w tym 170 było w Skomielnej, co na niewielką wioskę była to liczba stosunkowo duża, zwłaszcza gdy porównamy ją z Myślenicami, w których w tym samym okresie było 100 tkaczy29. Według miejscowej tradycji prawie w każdym domu znajdował się warsztat (niekiedy kilka) do wyrobu płócien i ich bielenia. Owe bielenie, czyli blichowanie płótna lnianego i suszenie go na nasłonecznionych stokach miało wyjednać Skomielnej przydomek - Biała30.
     W latach 1818 - 1823 wybudowano przechodzący wzdłuż wsi Trakt Podkarpacki według planu zatwierdzonego przez cesarza austriackiego Franciszka I. Droga ta miała posiadać znaczenie wojskowe i służyć rozwojowi handlu z Rosją i Turcją. Trakt rozpoczynał się w Lipniku koło Białej i łączył Śląsk z Podkarpaciem31. Także na podstawie w/w cesarskiego planu wybudowano w 1818 r. drogę z Nowego Targu do Skomielnej Białej - czyli fragment dzisiejszej "zakopianki". Trasa ta została opisana po raz pierwszy przez podróżnika A. Sydowa w 1827 roku.
     W 1831 roku wybuchła w Beskidach kolejna epidemia cholery. Znów do kościółka św. Sebastiana w Skomielnej Białej udawały się pielgrzymki, szukając ratunku. Doszło do zatargów, kiedy to proboszcz z Rabki nie pozwalał odprawiać Mszy Świętej w czasie epidemii cholery, na co mieszkańcy wsi wysłali petycję z prośbą o interwencję do Konsystorza Biskupiego w Tarnowie. Do ugody doszło dopiero w roku następnym32.
     W 1843 roku Jan Kanty Wielopolski sprzedał Suchą hrabiemu Ksaweremu Branickiemu, a w 1855 r. Rabkę i okalające ją miejscowości nabył Józef Zubrzycki, który wówczas był m.in. naczelnikiem CK. stacji pocztowej i urzędu pocztowego. Za jego czasów rozpoczął się rozwój uzdrowiska w Rabce33.
     Według podróżników Pietrusińskiego i Radzikowskiego w 1843 r. w Skomielnej Białej działała poczta konna umiejscowiona obok ogromnej karczmy prowadzonej przez Żyda Löbela Vercimera na Krzyżowej. Obsługiwała ona dwie trasy kurierskie: z Białej ( Bielsko Biała) przez Wadowice, Suchą, Nowy Sącz i dalej na Bałkany, oraz z Krakowa przez Myślenice, Nowy Targ (1870) do Zakopanego.
     Taki stan trwał do czasu otwarcia linii kolejowej między Krakowem a Chabówką w 1885 r. Poczta konna w Skomielnej Białej na szlaku podkarpackim, jak podaje "Polski Słownik Geograficzny" funkcjonowała jeszcze w roku 1889. Po zniesieniu poczty konnej, której obowiązki przejęła kolej żelazna, budynki poczty i stajni wyburzono, a postawiono w tym miejscu urząd drogowy zw. drogomistrzówką34.
     Przełom XIX wieku zaznaczył się okresem wielkiego głodu, który zdziesiątkował ludność w biednych, podgórskich cyrkułach - wadowickim i sądeckim. Rozpoczął się on w latach 1844 - 1845 wielkimi powodziami, wylały także Dunajec i Raba, które zniszczyły zasiewy. Ponadto zaraza ziemniaczana w 1846 r. zniszczyła i te plony. Straszliwy głód, który nie ominął i Skomielnej Białej pochłonął ok. 380 tys. istnień ludzkich35.
     W 1846 r. w Galicji wybuchło powstanie chłopskie (rabacja galicyjska) mające na celu wyzwolenie z pańszczyźnianej niewoli. Napadano na dwory, których właściciele przezornie wcześniej schronili się w miastach. Tak było i w Skomielnej Białej w lutym 1846 r. co opisuje Stefan Kieniewicz w książce pt. "Ruch chłopski w Galicji w r. 1846" - (fragment)36 .
Wśród osłabionej głodem społeczności Skomielnej Białej ponownie wybucha, zbierająca śmiertelne żniwo epidemia cholery, kiedy to w roku 1847 zmarło 360 osób, a 1848 r.- 98 osób (liczba ludności zmniejszyła się o 30 %)37.
     Skomielnianie jak na tamte czasy mieli sporo niezależności. Posiadali swój urząd gromadzki, składający się z wójta i 3 przysięgłych. Powinnością wójta było m.in. sądzenie w drobnych sprawach karnych jak rozboje i kradzieże, wyznaczanie nocnych wart czuwających nad bezpieczeństwem wsi. Owe warty nocne sygnalizowały trąbitami (długie drewniane instrumenty) co jakiś czas, że czuwają, wypatrując złodziei bądź pożaru. Trąbity były w użyciu aż do września 1939 r.38
     W 1848 r. mieszkańcy Skomielnej Białej, jak i całej Galicji po raz pierwszy wybierali swoich przedstawicieli do parlamentu wiedeńskiego. Z najbliższego Skomielnej obwodu wyborczego w Jordanowie wybrano tamtejszego księdza Jana Makuchę39.
     Około 1850 r. rozpoczęła się dla Skomielnej Białej era wsi letniskowej, pokazały się pierwsze furki góralskie wypełnione "letnikami" z Krakowa i dalekiej Warszawy. Zachęciły ich do tego nie tylko bardzo pochlebne opisy wsi przez znakomitych podróżników, jak prof. Jan Kanty Steczkowski, jego córka Maria, W. Eliasz - Radzikowski i L. Pietrusiński, ale przede wszystkim wspaniała gościnność Skomielnian, piękne krajobrazy i uzdrawiające śródgórskie powietrze40. Jak grzyby po deszczu poczęły powstawać obok gościńca (szosy) duże domy z izbami do wynajęcia (głownie te domy, w sumie 86 spalili Niemcy 3 września 1939 r.)
     Rok 1867 przyniósł zmiany społeczno - polityczne, o które długo walczyli działacze, posłowie i inteligencja. Galicja otrzymała konstytucję, język polski w urzędach, szkołach i sądownictwie. Mimo tego była nadal najbiedniejszą prowincją Austrii. Ziemia prymitywnie uprawiana dawała nikłe plony, przyrost naturalny ludności był bardzo duży (6 - 8 dzieci w rodzinie) i wysokie podatki, to wszystko powodowało, że życie w Skomielnej było ciężkie. Szukano ratunku w rzemiośle, szczególnie w rozwiniętym już w tym czasie tkactwie, które nie mogąc wytrzymać konkurencji przemysłu fabrycznego ( Krosno, Biała) powoli chyliło się ku upadkowi. Ilość warsztatów gwałtownie spadała. W 1902 r. w Skomielnej Białej było ich jeszcze 459, w roku 1908 - 301, a w okresie międzywojennym już tylko kilkanaście, pracujących systemem nakładczym dla handlarzy, którzy dostarczali im przędzy maszynowej z Białej i Bielska . Chodzi tutaj oczywiście o spadek liczby warsztatów, które produkowały płótno zarobkowo41.
     Kolejnym, dość licznym pod względem zatrudnienia rzemiosłem, które rozkwitło w połowie XIX wieku w Skomielnej Białej było garncarstwo. Oparte było ono na bogatych pokładach glin, które występowały na lewym brzegu Raby i ciągnęły się od Skomielnej Białej do Rabki. Rzemiosło to musiało się intensywnie rozwijać skoro pod koniec XIX wieku było w Skomielnej Białej 50, a w Rabce 34 garncarzy42. Wytwarzano trzy rodzaje naczyń: garnki do gotowania, dzbany i flasze oraz misy zdobione barwnymi polewami, które później sprzedawano na wiejskich i miejskich targowiskach Polski południowej i na Słowacji. W tym ciężkim okresie zapoczątkowała się emigracja sezonowa na Węgry, do Czech i Niemiec oraz stała, najczęściej do Ameryki północnej i południowej, rzadziej do Australii. Terminy takich stałych wyjazdów emigracyjnych ogłaszane były przez wójta przed kościołem. Chętnych do wyjazdu zapisywano, poddawano badaniom lekarskim bo "Hameryka" potrzebowała ludzi silnych i zdrowych. Podróż drogą morską odbywano z portów Triest (Włochy) lub z Bremy i Hamburga (Niemcy), trwała 8 - 10 dni i kosztowała ok. 60 ówczesnych dolarów - równowartość pięciu krów43.
     W 1874 r. Skomielnę Białą i okoliczne wsie zakupiła księżna Cecylia Lubomirska i w rękach tej rodziny pozostały one do zakończenia wojny w 1945 r.
   Władze samorządowe Skomielnej nadal dążyły do utworzenia samodzielnej parafii, niezależnej od Rabki i dlatego w roku 1882 rozpoczęto starania o posiadanie własnego cmentarza. Ostatecznie cmentarz parafialny założono dopiero 6 III 1884 r.44, a pierwszy pogrzeb na skomielniańskim cmentarzu odbył się 17 VII 1884 r. Pierwszymi osobami, które znalazły swoje miejsce spoczynku we własnej wsi i na własnym cmentarzu byli: Piotr Niźnik, Jan Bal i Kazimierz Pędzimąż45.
W 1885 r. powstała w Skomielnej pierwsza szkoła państwowa46. Rada gminy za własne pieniądze wykupiła drewnianą, w stylu góralskim chałupę, stojącą w pobliżu kościoła na budynek szkolny.
     W 1895 r. kupili Rabkę Kadanowie, a Skomielna Biała pozostała w dobrach Lubomirskich.
   W tym samym czasie tj. 3 VI 1895 r. doszło wreszcie do oddzielenia parafii od Rabki, potwierdzone deklaracją, podpisaną przez tamtejszego proboszcza ks. Stanisława Twardowskiego47. Upragnionego księdza otrzymała Skomielna Biała dopiero we wrześniu 1896 r.
     Dokument nominacyjny na pierwszego księdza ekspozyta otrzymał ks. Jan Pabian48. Na plebanię przeznaczono wyremontowany, drewniany budynek, w którym wcześniej mieściła się szkoła. Rada Gminy podjęła zaraz starania o proboszcza, a nie księdza ekspozyta, ale na przeszkodzie stał brak prawnego uznania parafii przez władze państwowe. Sytuację tą wykorzystała wieś Rabka, ponieważ w 1904 r. Skomielna Biała przegrała proces w Najwyższym Trybunale, który prowadziła prawie 10 lat z komitetem parafialnym w Rabce w sprawie funduszów na budowę nowego kościoła parafialnego. Mimo że gmina posiadała własnego księdza i utrzymywała własny kościół, została potraktowana jako filia kościoła w Rabce i na mocy ustawy konkurencyjnej z 1866 r. została zobowiązana przez Starostwo w Myślenicach do udziału w kosztach budowy nowego kościoła parafialnego w Rabce49. Władze wsi zapłaciły tylko część wymaganej kwoty i czyniły dalsze odwołania motywując je budową nowego budynku szkolnego. Sprawa ta wpłynęła ujemnie na starania o utworzenie probostwa i przesunęła je o kolejne lata.  

zobacz

W 1905 r. oddano do użytku nową, murowaną szkołę na roli Słowiakowej50.
W 1911 r. staraniem Feliksa Łopaty i kierownika miejscowej szkoły Fulińskiego utworzono Ochotniczą Straż Pożarną, którą ulokowano na "Mocarzy" w zabudowaniach Jana Bali. W późniejszym okresie założono przy OSP orkiestrę dętą (1930), działającą do dzisiejszego dnia. Orkiestra od początku istnienia związana była z życiem parafialnym. Swoją grą uświetniała większe uroczystości parafialne takie jak: odpusty, święta, procesje, jak również brała udział w pielgrzymkach na Kalwarię51.
     W listopadzie 1914 roku na roli Słowiakowej w domu Feliksa Łopaty kwaterował brygadier Józef Piłsudski, (późniejszy marszałek Polski) podczas zgrupowania między Chabówką, a Mszaną Dolną, po którym to na początku grudnia 1914 r. siły austriacko - węgiersko - niemieckie, wspomagane przez Legiony polskie uderzyły na armię rosyjską52. W bitwie tej brało udział po obu stronach przeszło 200 tys. żołnierzy różnej narodowości, a zginęło ich wówczas ok. 11 tysięcy. Wzięto do niewoli 30 tys. żołnierzy rosyjskich. Carską armię odrzucono o 60 km w stronę wschodniej granicy, wyzwalając m.in. Limanową i Nowy Sącz. Dla upamiętnienia tego faktu na drzwiach domu F. Łopaty umieszczono tabliczkę, którą przed wkroczeniem Niemców we wrześniu 1939 roku usunięto.
     Mieszkańcy Skomielnej Białej aż dwukrotnie fundowali dzwony do swojego kościoła. W latach 1916 - 1917 władze cesarskie zagrabiły z kościoła św. Sebastiana na cele wojskowe wszystkie trzy dzwony. Nie jest znana pierwsza fundacja tych trzech dzwonów, ani komu były one poświęcone, ale wiadomo tylko, że były one odlane w XIX wieku u Karola Schwabe'go w Białej53.
     Skończyła się I wojna światowa. 1918 rok przyniósł Polsce wolność, a Skomielnianom nadzieję na lepsze życie. Odradzały się patriotyczne ruchy wśród społeczeństwa, które przyczyniły się m.in. do powstania w 1921 r. Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Skomielnej Białej54.
     W powojennej biedzie trudno było zebrać fundusz na zakup dzwonów kościołowi i tylko dzięki ofiarności parafian, którzy przebywali w Stanach Zjednoczonych, udało się sprawić dwa niewielkie dzwony. Miały one wagę: jeden 88 kg, drugi 66 kg i zostały one odlane u wymienionego już Karola Schwabe'go w Białej55. W uroczystości poświęcenia dzwonów w dniu 29 V 1921 uczestniczył syn bohatera narodowego, generała Józefa Hallera - Eryk.56

zobacz

15 X 1927 r. oddano do użytku najbardziej okazałą w dekanacie plebanię. Fundusz na budowę zebrano wśród mieszkańców wsi, ponadto Rada Gminy sprzedała 5 morgów lasu gminnego w Słonem. Obok plebani firma z Andrychowa wybudowała także nowe zabudowania gospodarskie za łączna kwotę 12 tys. 664,87 zł. Wymurowano więc nową stajnię, drewutnię i wozownię. Wszystkie te budynki gospodarcze były kryte wypalaną dachówką57. Niestety służyły one gospodarstwu tylko przez parę lat i podzieliły los prawie setki innych gospodarstw skomielniańskich bo zostały spalone przez wkraczające do Polski dywizje wojsk niemieckich.
     W 1931 r. doszło do reorganizacji SMP i utworzenia Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej w Skomielnej Białej. Na jego czele stał Franciszek Macioł, późniejszy komendant Ochotniczej Straży Pożarnej.
     Drugi pion KSM -u młodzieży żeńskiej powstał w 1932 r. Jego dyrektorką została nauczycielka z miejscowej szkoły podstawowej Maria Zawadzka, a pierwszą prezeską 16-letnia Jadwiga Urbańczyk. Członkowie tych stowarzyszeń utworzyli chór parafialny kierowany przez organistę Władysława Kołpaka, oraz zespół teatralny.
     W 1936 r. na Kamieńcu wybudowano dom parafialny. Był to budynek częściowo murowany i drewniany z płazów starej plebani. Obywały się tam gromadzkie zebrania, przedstawienia i zabawy. Po wojnie znalazły tam lokum kino "Świerk", w którym seanse filmowe odbywały się czasami nawet trzy razy w tygodniu ( od dłuższego już czasu nie istnieje), oraz remiza Ochotniczej Straży Pożarnej.
     W 1934 roku z powodu reorganizacji administracji zlikwidowano urząd gminy, a Skomielnę jako sołectwo wcielono w skład zbiorowej gminy w Skawie.
     Zawieszono działalność poczty, której placówka znajdowała się w budynku Feliksa Kołpaka na roli Śmietanowej. Do czasu reaktywowania poczty w 1955 r. Skomielna Biała należała do rejonu w Chabówce. Przez cały ten okres przesyłki pocztowe dostarczał listonosz - Ludwik Gacek z Folwarku.
     1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Południową granicę Polski od strony Orawy zaatakował wiedeński XXII Korpus Pancerny gen. kaw. von Kleista, będący częścią 14 Armii niemieckiej dowodzonej przez gen. płk Lista. Pozycji polskich bronił 1 Pułk Korpusu Ochrony Pogranicza pod dowództwem ppłk Wojciecha Wójcika, któremu z pomocą ruszyła zmotoryzowana 10 Brygada Kawalerii płk dypl. Stanisława Maczka. Brygada, kwaterująca w okolicach Krakowa, została skierowana w rejon walk dwiema trasami. Trasa wschodnia wiodła przez Wieliczkę - Dobczyce, zachodnia: przez Myślenice - Pcim. W dzień wybuchu wojny w Skomielnej Białej, w budynku plebani założono kwaterę Dowództwa I pułku KOP-u, a wieżę kościelną obrano za punkt obserwacyjny. Do wspomnianej kwatery 1 IX 1939 r. przybył szwadron przeciwpancerny 10 Brygady Kawalerii. Jeszcze wcześniej przybył tam jej dowódca płk Stanisław Maczek i tu powziął decyzję stawiania Niemcom pierwszego oporu w rejonie Jordanów - Chabówka. Najcięższe walki obronne stoczono 2 września w rejonie Wysokiej, w których brali udział także mieszkańcy okolicznych wsi. To krótkotrwałe powstrzymanie nacierających od Orawy wojsk niemieckich pozwoliło ochronić od całkowitego oskrzydlenia w pierwszych dniach wojny Armię "Kraków" dowodzoną przez gen. bryg. Antoniego Szyllinga.7 Na skutek przeważającej siły wroga oddziały polskie wycofały się na wschód. Niemiecki XXII Korpus Pancerny gen. Ewalda von Kleista dotkliwie odczuł na swojej drodze ze Słowacji zaciekłą obronę wojsk polskich, wspomaganych przez miejscową ludność cywilną. W odwecie 3 IX Niemcy spalili Jordanów, Wysoką, a w Skomielnej Białej 86 domów i zabytkowy, modrzewiowy kościół z 1776 r. Zginęło w pożodze kilkoro mieszkańców (brak dokładnych danych). Następnego dnia tj. 4 IX hitlerowcy wkroczyli do Lubnia - paląc kościół, plebanię oraz 167 domów. Dla mieszkańców Skomielnej nastały ciężkie czasy, ponieważ oprócz 86 domów spalone zostały stojące przy nich zabudowania gospodarcze z całym dobytkiem. Bez dachu nad głową pozostało 429 osób, w tym 140 dzieci do 14 roku życia. Spalony został kościół, a ciężko ranny ksiądz Sitarz aresztowany. Pomoc charytatywna była w tym okresie utrudniona, zważywszy na ogromną biedę mieszkańców. Mimo tego zbierano fundusze nie tylko dla biednych i poszkodowanych, ale także na budowę kościoła tymczasowego. Już zimą na przełomie lat 1939 - 1940 mieszkańcy wsi zebrali na placu budowy drzewo - głównie dar miejscowych gospodarzy i sporo drzewa ofiarowanego przez mieszkańców Sidziny. Kościół jeszcze nie wykończony w wewnątrz poświęcono w uroczystość odpustową 20 stycznia 1941 r.
     Okres okupacji mieszkańcy Skomielnej Białej przeżyli na ogół spokojnie. Zdarzały się wysyłki młodych ludzi, przeważnie z rodzin wielodzietnych na przymusowe roboty do Rzeszy. Młodzież wcześniej ostrzegana ukrywała się pobliskich lasach, zasilając niejednokrotnie szeregi miejscowej partyzantki. Były nękania gospodarzy kontyngentami na rzecz okupanta, represje za nielegalny ubój zwierząt hodowlanych. Liberalny stosunek władz niemieckich do ludności Beskidów można wytłumaczyć tym, że Niemcy starali się wmówić Góralom, że nie są Polakami, lecz stanowią odrębny naród Goralenvolk. Poza tym ten region, o słabym rolnictwie i pozbawiony przemysłu, nie przedstawiał większej wartości pod względem gospodarczym. Niemców interesowało jedynie wykorzystanie górskich kurortów na wypoczynek dla swych rannych i utrudzonych rzemiosłem wojennym żołnierzy.
     Sytuacja zmieniła się znacznie w zimie 1944/45 r., kiedy na tereny Podhala i Gorców przeniknęła i rozwinęła się partyzantka antyfaszystowska, gdy front wschodni był już na linii Wisłoki i Wisły. W najbliższej okolicy Skomielnej Białej, mający swą bazę na Luboniu Wielkim działał oddział partyzancki "Luboń" składający się z trzech drużyn, dowodzonych przez "Cienia" - Jana Schallera, "Klima" - Karola Klimeczka oraz "Małego" - Józefa Węglarza. Do różnorodnych akcji oddziału partyzanckiego "Luboń" należało m.in. konfiskowanie Niemcom broni, amunicji oraz zrabowanej przez okupanta odzieży i żywności. Wówczas pojawiło się wojsko niemieckie, zwalczające oddziały partyzanckie. Doszło do szeregu krwawych pacyfikacji górskich wiosek. Najbliższa taka pacyfikacja miała miejsce we wsi Osielec, gdzie czołgami rozrywano schwytanych partyzantów.
     W dniu 29 I 1945 r. Skomielnę Białą wyzwolił spod okupacji hitlerowskiej 11 Korpus Piechoty gen. mjr Iwana Zaporożczenki, podlegający 1 Armii Gwardii dowodzonej przez gen. Andrieja Greczkę, wchodzącej w skład IV Frontu Ukraińskiego.
     Siłą narzucona Polsce przez wyzwoliciela "władza ludowa" spowodowała, że jeszcze przez kilka lat po wojnie rozlegały się strzały i ginęli młodzi ludzie, którzy nie o taką Ojczyznę walczyli z okupantem.
Na Podhalu, w Gorcach i Beskidzie Wyspowym powstało wiele oddziałów partyzantki antykomunistycznej, m.in. zgrupowanie "Błyskawica" słynnego Józefa Kurasia "Ognia". Działający także na terenie Skomielnej Białej oddział "Wiarusy" dowodzony przez Stanisława Ludzię "Harnasia", mający jedną z licznych baz na Polanie Surówka stawiał opór jednostkom operacyjnym NKWD, UB i KBW aż do 1949 r. W dniu 16 lipca 1949 r. "Harnaś" został ujęty podczas sfingowanego przez UB przerzutu na Zachód. Po procesie sądowym został zamordowany 12 I 1950 r. w krakowskim więzieniu. Pod koniec lipca tego samego roku właśnie na Polanie Surówka rozegrał się ostatni akt działalności "Wiarusów", za sprawą wcześniej nasłanego partyzantom "kreta" z Urzędu Bezpieczeństwa (UB). Do stacjonujących tam partyzantów pod komendą "Żbika" - zastępcy "Harnasia" dotarła w nocy druga grupa "leśnych", która miała przekazać pod ochronę "Wiarusów" radiostację. Rzekomi partyzanci to byli jednak pracownicy UB - po wspólnej libacji, nad ranem, napadli na nich i prawie bez walki pojmali wszystkich.
     W 1947 r. zawiązał się Komitet Budowy Kościoła w Skomielnej Białej, dla której nie wystarczał już drewniany kościół. wybudowany w latach okupacji, od początku uważany za tymczasowy. Komitet ten przedstawiając tak ambitne plany i projekt przyszłej budowli jak na tamte, powojenne czasy nie spodziewał się ile trudności natury politycznej napotka na drodze ich realizacji.
     W latach 1951-1952 przeprowadzono na roli Żeleżnikowej badania geologiczne gdzie podejrzewano wielkie złoża ropy naftowej. Negatywny wynik odwiertów ostudził głowy Skomielnian, że wieś stanie się drugim Kuwejtem.
     W 1953 r. mieszkańcy nie czekając na opieszałość państwa sami zelektryfikowali wieś. Zebrali potrzebne na to pieniądze, materiały, dali siłę roboczą, a ksiądz Bodzek uzyskał pozwolenie na podłączenie linii do rabczańskiej sieci elektrycznej. Skomielna Biała była pierwszą, całkowicie zelektryfikowaną wioską w ówczesnym województwie krakowskim. Zaraz potem "gromadzką energetykę" upaństwowiono.
     Władze państwowe, prawdopodobnie pod wpływem gigantomanii w Kraju Rad planowały utworzenie super uzdrowiska poprzez połączenie Skomielnej Białej z Rabką. Mieszkańcy centrum wsi mieli zostać przesiedleni na stoki Lubonia Wielkiego, a wzdłuż "zakopianki" miały powstać bloki sanatoryjne, szpitalne i domy wczasowe. Na szczęście na planach się skończyło.
     W 1955 r. reaktywowano urząd pocztowy z placówką na roli Działowej, w której za okienkiem wiele lat przepracowała p.Jadwiga Miśkowiec z roli Śmietanowej, a jako listonosz p.Sebastian Gacek z Leśniakowej. Otwarto także bibliotekę gromadzką z wypożyczalnią książek, którą prowadziła m.in. nauczycielka Helena Konieczna. Ponadto we wrześniu oddano do użytku zmodernizowany budynek szkolny.
     W 1956 r. utworzono we wsi na Kamieńcu posterunek Milicji Obywatelskiej. Placówkę tą umiejscowiono na piętrze budynku państwa Kowalczyków, którzy mieli w nim od 1937 r. prywatną piekarnię. Wypieki tej piekarni, a zwłaszcza smaczny chleb znane były nie tylko mieszkańcom Skomielnej Białej. Już od wczesnych godzin rannych ustawiały się długie kolejki za świeżym pieczywem (obecnie posterunek i piekarnia nie istnieją).
     31 VIII 1958 r. uroczyście poświęcono kamień węgielny pod budowę nowej, murowanej świątyni. W ceremonii tej uczestniczył Arcybiskup Metropolita Lwowski, ks. dr Eugeniusz Baziak, Administrator Diecezji Krakowskiej.
     W 1960 r. oddano na Dziale do użytku nowoczesną placówkę handlową - Spółdzielnię Spożywczą GS, wkrótce przerobioną na bar, a obecnie działającą jako samoobsługowy sklep spożywczy Wiejskiej Spółdzielni "Wspólnota". W tym samym czasie działały już na wsi dwa sklepy spożywcze - jeden u Żura, drugi na roli Słowiakowej prowadzony przez p.Józefę Nowak z Łyskowej. Sklep przemysłowy "żelazny" - p.Feliksa Gacka z Otrębowej. Sklep tekstylny - p.Piotra Handzla i kiosk "Ruchu" - p.Haliny Sobczak (d. Łopata). W następnych latach utworzono Koło Gospodyń Wiejskich (1961), otwarto kiosk spożywczy na Krzyżowej, klub - kawiarnię z telewizorem (1965).
     Dnia 14 IV 1966 roku odbyła się w Skomielnej Białej wielka uroczystość. Po kilkusetletnich staraniach o własnego proboszcza ks. abp Karol Wojtyła mianował księdza Władysława Bodzka, pracującego już w parafii 24 lata proboszczem.

zobacz

1 stycznia 1969 r. zniesiono Gromadzką Radę Narodową w Skomielnej Białej i przyłączono na 5 lat gromadę do sąsiedniej Skawy. Otwarto nowy budynek Ośrodka Zdrowia. W 1973 r. nastąpiła kolejna reorganizacja administracyjna. Sołectwo Skomielną Białą włączono do nowo powstałej gminy zbiorczej w Lubniu. W tym samym roku władze wojewódzkie w Krakowie wydały decyzję zezwalającą na użytkowanie nowego kościoła. Uroczysta ceremonia przeniesienia ze starej świątyni do nowej pod przewodnictwem metropolity krakowskiego kardynała Karola Wojtyły odbyła się dużo wcześniej bo 29 VI 1971 roku.
     W dniu 5 I 1973 r. zginął w wypadku samochodowym na "zakręcie śmierci" znany trener kolarzy Henryk Łasak i jego podopieczny Jerzy Żwirko. Na ścianie szkoły wmurowano tabliczkę upamiętniającą to tragiczne wydarzenie.

zobacz

W 1986 r. rozebrano drewniany kościół, a plac na którym stał przeznaczono na powiększenie istniejącego opodal cmentarza.
     W roku 1996 przypadł jubileusz 100-lecia parafii. Był bardzo uroczyście obchodzony. W dniu 26 września w uroczystościach jubileuszowych uczestniczył J.E. ks. Kardynał Franciszek Macharski oraz ponad 50-ciu księży, a także bardzo duża ilość wiernych z tutejszej i sąsiednich parafii.
     10 XI 1996 r. uroczyście obchodzono 85 - lecie istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej w Skomielnej Białej. Przy tej okazji otwarto i poświęcono nowy budynek straży, oraz odznaczono sztandar OSP Złotym Medalem za Zasługi dla Pożarnictwa.
     W styczniu 2003 r. w Skomielnej Białej odbyła się z udziałem wicemarszałka województwa małopolskiego Andrzeja Sasuły uroczystość otwarcia hali sportowej i nadania Gimnazjum imienia Henryka Łasaka. Wieś otrzymała na budowę hali z UKFiS 300 tys. zł w 2001 i ponad 250 tys. w 2002 r.
Rozwinęła się dynamicznie sieć placówek handlowych, powstało dużo firm i zakładów usługowych.
     Wiele inwestycji powstało z inicjatywy samych mieszkańców sołectwa. Utworzona już ładne parę lat temu Spółka Wodna zasiliła wodociągiem prawie połowę wsi źródlaną wodą ze stoków Lubonia Małego.
     Społeczny Komitet Gazyfikacji doprowadził do zbudowania 38 km linii gazowej, do której podłączono ponad 500 domów. Ze składek społecznych doprowadzono gaz do Wiejskiego Ośrodka Zdrowia i dofinansowano z tych składek remont tego obiektu, w którym zastąpiono instalację grzewczą węglową na gazową. Zmieniono też pokrycie dachu. W sumie na obie inwestycje przeznaczono 95 tys. zł, w tym 20 tys. zł pochodziło ze składek ludności. Ponadto wypracowane oszczędności przy gazyfikacji wsi przeznaczono na remont kościoła parafialnego oraz na dokończenie budowy gimnazjum. Kolejną ważną inwestycją była telefonizacja wsi, z której skorzystało 550 właścicieli domów na 600 w całej miejscowości. W sumie zainstalowano 45 km sieci telefonicznej napowietrznej oraz światłowodowej z automatyczną stacją telekomunikacyjną.  Dużo pracy wszystkich mieszkańców kosztowała reelektryfikacja wsi, podczas której dołączono 5 km sieci energetycznej średniego napięcia oraz wyremontowano i zmodernizowano 12 km sieci niskiego napięcia. W sumie na ten cel wydano około 1 mln zł, a sfinansował go krakowski zakład energetyczny.
     Co roku wspólnie remontuje się kruszywem drogi dojazdowe do poszczególnych zabudowań i działek rolnych, kładzie chodniki i dywaniki asfaltowe, a pięć regularnie odnawianych mostków na Skomielniance, zabezpieczanych jest przed ewentualnymi powodziami. Wartość inwestycji, bez wliczania bezpośredniego udziału mieszkańców w pracach fizycznych, wyniosła 720 tys. zł.
     Na ukończeniu są prace przy budowie sieci kanalizacyjnej. Większa część wsi odprowadza już ścieki do oczyszczalni w Rabce - Zaryte.
     Licznymi przedsięwzięciami mieszkańców Skomielnej Białej kieruje miejscowy sołtys Jan Macioł z roli Gackowej za co redakcja "Gazety Sołeckiej" przyznała mu tytuł "Sołtysa Roku 2003", a dwa lata temu wygrał konkurs na "Najlepszego Sołtysa Województwa Małopolskiego AD - 2003".

Historię Skomielnej Białej do roku 2004 opracowałem tylko na potrzeby mojej strony "Powrót do korzeni", korzystając z:
"Monografia Powiatu Myślenickiego" wyd. w 1970 r. pod red. naukową Romana Reinfussa,
"Kronika Skomielnej Białej" Marii Zawadzkiej,
"Myślenice" J.W. Kutrzeby, "Małopolska 49" Pawińskiego,
"Rabka i okolice" A. Matuszczyka i E. Trybowskiej,
Praca dyplomowa ks. mgr Józefa Urbańczyka "Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975".

Tadeusz_Gacek - grudzień 2004

Przypisy ....
---------------------------------------------

1 wikipedia.org/wiki/Skomielna_Biała
2 Monografia Powiatu Myślenickiego, wyd. w 1970 r. pod red. naukową Romana Reinfussa,
3 Maria Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 2.
4 D. Dyląg, P. Sadowski, Przewodnik Beskid Wyspowy, s. 278.
5 A. Matuszczyk, E. Trybowska, Rabka i okolice, s. 9.
6 Tamże.
7 Tamże.
8 Zbiór dokumentów małopolskich, cz. III, Dokumenty z lat 1442 - 1450, wyd. S. Kuraś, Wrocław-Wraszawa-Kraków 1969, s. 197.
9 J. W. Kutrzeba, Myślenice.
10 Marian Kornecki, Zabytki sztuki, MPM, Kraków 1964, s. 299, B. Kumor, Archidiakonat Sądecki, Opracowanie materiałów źródłowych do Atlasu historycznego Kościoła w Posce, ABMK, t.IX, s. 187, Józef Macioł, Stary kościół w Rabce i Muzeum im Wł. Orkana. mszp, s. 8.
11 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975, (APR, Liber memorabilium parochiae Rabka, s. 12.).
12 B. Kumor, Archidiakonat Sądecki, Oprcowanie materiałów do Atlasu historycznego Kościoła w Polsce, ABMK, T. 9, Parafia Łętownia, s. 186.
13 Ks. J. Urbańczyk,  Dzieje ..., (Por. AKMK, Acta visitationis exterioris decanatuum (...) Dobciciensis (...)per vennerabilem Christophorum Kazimirski A.D.1596 et sequenti anno expeditae. (Sygn. AVCap 7, 1598 r.), oraz APA 266, Documenta Ecclesiae parochialis in Rabka, Ex visitatione Casimiriana de anno 1595 in copia.).
14 Feliks Kiryk, Dzieje Powiatu Myślenickiego w okresie przedrozbiorowym, MPM, t. I, s. 41, oraz W. Kutrzeba, Myślenice. Notatki do historii miasta Myślenice, Kraków 1900, s. 58.
15 A. Pawiński, Polska XVI wieku, T. III, Małopolska, Warszawa 1886, s.49, oraz Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. pod red. B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, t. X, Warszawa 1889, s. 691.
16 Rejestr poborowy województwa krakowskiego z 1629 r., oprac. W. Domin, J. Kolasa, E. Trzyna, S. Żyga, pod red. Stefana Inglota, Wrocław 1956, s.66.
17 Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1680, oprac. E. Trzyna, S. Żyga, pod red. Stefana Inglota, Wrocław 1959, s. 78.
18 A. Matuszczyk, E. Trybowska, Rabka i okolice, s. 61.
19 Seweryn Uruski, Rodzina - herbarz szlachty polskiej, "Jakób, syn Piotra, kasztelana konarskiego, łęczyckiego i Byszewskiej, już w 1651 r. służył pod buławą hetmana Mikołaja Potockiego. Niesiecki pisze o Jakóbie, że był to człowiek rycerski, czego dał dowody na Ukrainie. W 1658 r. jako chorąży zatorski i oświęcimski, poślubił Cecylię z Przyłęka Przyłęcką, kasztelankę oświęcimską, córkę Achacego i Barbary z Pilcy Korycińskiej, której zapisał 50 tys. złp. Poseł na sejm 1662 r., komisarz na trybunał fiskalny 1665 r., sędzia deputat na trybunał koronny 1669 r., pułkownik królewski 1672 roku, dostał list przypowiedni od króla "do rządu i prowadzenia 200 konnych, a dragonii 200 i do kompanii roty kozackiej, pod którą 100 koni ma zostawać, a do czwartej chorągwi dragonów, pod którą 100 koni ma zostawać"/../ Posiadał dobra Rabka, Skomelna, Dalowice. Makocice, Piotrkowice, Budziejowice i Wierzbie. Umarł 1675 r. we Włoszczowy..."
20 A. Matuszczyk, E. Trybowska, Rabka i okolice, s. 11.
21 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., APSB, Starożytne opisanie Kościołka S. Sobestiana w Skomielney białey do Państwa i Parafyi Rabskiey a do Dekanatu Myślenickiego należącego przepisana ile się czytać dało przez Pisarza wszelkiey wiary godnego, (brak paginacji).
22 St. Schnur-Pepłowski, Z przeszłości Galicji. M. Zawadzka, Kronika ..., - "Galicja została podzielona na 6 obwodów i 59 dystryktów. Południowa część ziemi krakowskiej podlegała obwodowi wielickiemu. Społeczność miast i wsi musiała przysięgać wierność Cesarstwu Austrii. Mieszkańcom czytano rotę przysięgi, której słowa zebrani z uniesioną ręką głośno powtarzali. Dokumenty przysięgi podpisali właściciele wsi, w przypadku Skomielnej Białej był to hr. Józef Wielopolski oraz trzej najstarsi gospodarze. W 1782 r. nastąpił nowy podział Galicji - na 18 cyrkułów (Kreis). Skomielna należała do cyrkułu myślenickiego, a od 1819 r. wadowickiego."
23 Notatka w Aktach Wizytacyjnych krakowskiej Kurii Metropolitalnej pod rokiem 1665.
"Kaplica w Skomielnej w dość wytwornym stylu wybudowana przez jakiegoś mieszkańca wymienionej wsi, ale przez (niestaranność?) i zaniedbanie Rządców kościoła w Rabce została doprowadzona do ostatecznej prawie ruiny." (AKMK, Liber visitationis decanatuum Dobczicencis, (1665 r.), AVCap 47, s. 490.).
24 Wyciąg z aktów dekanatu myślenickiego, sporządzony 17 stycznia 1833 roku i potwierdzony pieczęciami i podpisami przez ks. Macieja Rosnera - dziekana myślenickiego i Józefa Zubrzyckiego - właściciela dóbr Rabki.
"Dopiero w r. 1773 za czasu Imci Księdza Andrzeya Antałkiewicza Plebana Rabskiego, Wojciech Olechowski, oboiey wsi Organista, nie mogąc ścierpieć opustoszałego kościółkai zapomnianey chwały św. Sebastyana upraszał o pozwolenie wyżej wymienionego Imci Księdza Plebana, aby pozwolił nowy postawić, który nie tylko pozwolił, ale i domagać przyobiecał".
25 T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1992, s. 593.
26 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje..., (APSB, Starożytne opisanie Kościołka S. Sobestiana w Skomielnej biały do Państwa i Parafyi Rabskiey a do Dekanatu Myślenickiego należącego przepisana ile się czytać dało przez Pisarza wszelkiey wiary godnego, /pergamin sporządzony w 1827 r./).
27 B. Kumor, Diecezja tarnowska. Dzieje ustroju i organizacji 1786 - 1985, Kraków 1985, s. 569.
28 Maria Zawadzka, Historia Skomielnej Białej - Okruchy historyczne, s. 31.
29 H. Madurowicz, A Podraza, Regiony gospodarcze Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław 1958, s. 114, oraz Galicja od pierwszego rozbioru do Wiosny Ludów 1772-1849, wybór tekstów źródłowych, oprc. M. Tyrowicz, Kraków-Wrocław 1956, s. 61.
30 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 5.
31 M. Tobiasz, Jak budowano trakt podkarpacki 1818-1823, Wierchy nr 30. s. 187/192.
32 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., (APSB, Starożytne opisanie Kościołka S. Sobestiana w Skomielneybiałey do Państwa i Parafyi Rabskiey a do Dekanatu Myślenickiego należącego przepisana ile się czytać dało przez Pisarza wszelkiey wiary godnego.).
33 A. Matuszczyk, E. Trybowska, Rabka i okolice, s. 11.
34 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 19/20.
35 Tamże. s. 25/26.
36 St. Kieniewicz, Ruch chłopski w Galicji w r. 1846, "26 lutego 1846 wkroczył do Rabki od strony Sądeckiego oddział 60 chłopów z trębaczami na czele. Zaczęli oni od ogłoszenia, że cesarz zarządził zniszczenie dworów i podział znalezionego w nich mienia. W ciągu dwóch dni uległo zniszczeniu 17 dworów okolicznych, przy czym dzieciom i oficjalistom nie zrobiono nic złego. Nastąpiło to w następujących miejscowościach: Bystra, Chrobacze, Krzeczów Lubień, Łętownia, Pcim, Raba Wyżna, Rabka, Rokiciny, Sidzina, Sieniawa, Skawa, Skomielna Biała, Skomielna Czarna, Tokarnia, Toporzysko, Wysoka. Oprócz nich i niezależnie od tego oddziału zniszczono dwory w cyrkule wadowickim w 14 miejscowościach. /..../ Nawet barona Borowskiego, osławionego tyrana Nowotarszczyzny, chłopi tylko przyaresztowali /..../ Chłopi nie tknęli też rządowego składu soli w Jordanowie ale zrzucili orły z trafik tabacznych i zabrali zapasy tytoniu, a w Spytkowicach splądrowali kwaterę straży skarbowej. /..../ ..chłopi od strony Myślenic zaczęli zwozić do Wadowic ziemian i oficjalistów, ale starosta Loserth nie chciał ich przyjąć i nic chłopom nie zapłacił. Z kolei - gdy spadła z Sądeckiego w okolice Jordanowa owa gromada plądrująca dwory z powstańczymi hasłami na ustach - nie rozmyślając wiele czy ma do czynienia z sojusznikami czy z wrogami rządu, Loserth wyprawił przeciwko nim inżyniera powiatowego Lernata z niepełną setką żołnierzy i akcyźników. Lernart ruszył 28 lutego na Suchą, Maków, Jordanów do Rabki i w ciągu 4 dni przywrócił porządek, aresztując 180 chłopów. W jednej tylko Skawie wojsko użyło broni, przy czym 8 chłopów zostało rannych."
37 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975, Ruch naturalny ludności, s. 81.
38 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 29.
39 Tamże.
40 Tamże. s. 26.
41 A Matuszczyk. E. Trybowaska, Rabka i okolice, s. 13., oraz Roman Reinfuss, Zajęcia pozarolnicze, s. 163.
42 Roman Reinfuss, Zajęcia pozarolnicze, s. 161, A Matuszczyk, E. Trybowska, Rabka i okolice, s. 13., Maria Zawadzka, Historia Skomielnej Białej - Okruchy historii, s. 33.
43 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 35.
44 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., APSB, Księga Uchwał, CK Starostwo w Myślenicach - Do Zwierzchności gminnej w Skomielnej Białej, (pismo z dnia 24 IV 1884 r.).
45 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., APSB, Liber mortuorum, t III, s. 66, nr 8, (z dopiskiem „in coemeterium in Skomielna”).
46 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 8.
47 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., AKMK, APA 290, Ks. S. Twardowski - Do Najprzewielebniejszego Książęco-Biskupiego Konsystorza w Krakowie, (pismo z dnia 3 VI 1895 r. /L. 139/).
48 Tamże. AKMK, APA 290, Konsystorz Biskupi w Krakowie - Do ks. Jana Pabiana wikariusza w Morawicy, (pismo z dnia 31 VII 1896 r. /L. 3820/1).
49 M. Kołodziej, Zbiór przepisów odnoszących się do Kościoła i duchowieństwa, Kraków 1913, s. 361.
50 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 39.
51 Irena Gacek, Historia straży pożarnej w Skomielnej Białej.
52 M. Zawadzka, Kronika Skomielnej Białej, historia, s. 37.
53 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., AKMK, APA 290, Formularz dotyczący szczegółów ewakuacji lub rekwizycji dzwonów.
54 Tamże. APSB, Kronika, Rok 1921.
55 Tamże. APSB, Księga Komitet Kościelny, Protokół z posiedzenia w dniu 12 V 1921 r., oraz Kronika parafii, Rok 1921.
56 Józef Haller był generałem broni Wojska Polskiego, legionistą, politycznym przeciwnikiem J. Piłsudskiego. W roku 1920 dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. Podczas II wojny światowej był ministrem w rządzie gen. Sikorskiego na wychodźstwie. Zmarł w wieku 87 lat na emigracji w 1960 r. Jego syn Eryk zmarł w 1984 r.
57 Ks. J. Urbańczyk, Dzieje ..., APSB, T: Dokumenty różne od 1925 r., Kosztorys na wybudowanie budynków gospodarczych przy plebanii w Skomielnej Białej.

POWRÓT DO GÓRY