3 września 1939 roku zapisał się tragicznie w historii naszej wsi. Wcześniej, bo 1 września o poranku, wojska niemieckie i słowackie (bez wypowiedzenia wojny) przekroczyły południową granicę Polski.

Słowacy skierowali się na Nowy Targ, Zakopane, a potem Niedzicę, rozpoczynając okupację polskiego Spisza i Orawy. Armia niemiecka¹, kierując się z okolic Jabłonki przez Spytkowice w stronę Jordanowa, napotkała w Wysokiej bohaterski opór nielicznych jednostek wojska polskiego², wspomaganych przez miejscową ludność³. To tam, w dniach 1 i 2 września, rozegrała się jedna z pierwszych bitew wojsk polskich w kampanii wrześniowej⁴. Niemcy lepiej uzbrojeni, zwłaszcza w broń pancerną i lotnictwo, szybko pokonali nasze wojska, a następnie w niedzielę 3 września wkroczyli do naszej wsi.

W Skomielnej Białej nie napotkali dużego oporu. Niedostatki ciężkiej broni, czołgów i niedokończona budowa fortyfikacji na zboczach Lubonia Małego (zaledwie wykonane wykopy i wylanych kilka fundamentów pod bunkry), przy której pomagali również mieszkańcy naszej wsi, nie pozwoliła żołnierzom 1. Pułku Piechoty KOP oraz 10. Brygady Zmotoryzowanej na dłuższą obronę. W nierównej walce z wrogiem poległo 3 polskich żołnierzy⁵. Wcześniej, wraz ze zbliżającym się frontem walk, mieszkańcy Skomielnej z obawy o swoje życie opuścili swoje domostwa. Jedni, zwłaszcza młodzi, udali się na wschód kraju, przekraczając nawet Bug, drudzy w kierunku Krakowa, a większość z niewielkim dobytkiem ukryło się w lasach lubońskich. Byli i tacy (starsi mieszkańcy), którzy postanowili ukryć się w gospodarstwie, by pilnować dobytku. Pomimo tej przezorności podczas walk w Skomielnej Białej zginęło lub zostało zamordowanych 11 jej mieszkańców⁶.

3 września, Skomielnej Białej, bezbronnej już i opuszczonej w popłochu przez jej mieszkańców, groziła zagłada. Niemieccy i austriaccy⁷ (o czym niewiele się pisze) żołdacy z zemsty za stawiany im wcześniej opór, podpalili dziesiątki zabudowań. Pewnie dowiedzieli się, że podczas bitwy jeden z domów stanowił kwaterę Dowództwa I Pułku KOP-u, a na wieży kościelnej znajdował się punkt obserwacyjny. Celem zbrodniarzy z tzw. Einsatzgruppe I,⁸ używających miotaczy ognia i pocisków zapalających stały się głównie piękne, drewniane domy budowane z myślą o letnikach i te położone wzdłuż głównych dróg.
        Nie oszczędzili nawet modrzewiowego kościółka, który zaledwie kilka lat wcześniej został wpisany na listę zabytków architektury drewnianej. Niemcy swoje barbarzyństwo w naszej wsi uwieczniali aparatami fotograficznymi, tworząc pamiątkowe albumy, które po latach można znaleźć na portalach aukcyjnych, co potwierdzają powyższe zdjęcia.
        Łącznie w pierwszych dniach września 1939 roku w Skomielnej Białej zginęło lub zostało zamordowanych 13 osób, w tym prawdopodobnie dwie zamiejscowe. Poległo w walce 4 żołnierzy polskich, z tego jeden zginął trafiony odłamkiem bomby już pierwszego dnia. Spłonęło 86 domów i zabudowań gospodarskich z całym dobytkiem, a w wielu przypadkach z żywym inwentarzem. Bez dachu nad głową pozostało 429 osób, w tym 140 dzieci do 14 roku życia. ⁹

Więcej o tragicznym Wrześniu '39 w naszych okolicach możemy przeczytać w artykule dr Piotra Sadowskiego pt. "Kampania wrześniowa 1939 roku w okolicach Rabki", opublikowanym w 2014 roku w "Zeszytach Rabczańskich" nr 2 oraz na blogu Historia Rabki.

Podczas obchodów 77 rocznicy rozpoczęcia II wojny światowej, w Wysokiej, na tamtejszym cmentarzu wojennym, odsłonięto nową, marmurową tablicę, poświęconą żołnierzom poległym w obronie Ojczyzny we wrześniu 1939 roku.

¹ Zgrupowanie pancerne 14 armii w składzie 2. dywizji pancernej i 4 tej pancernej dywizji lekkiej (XVIII Korpus Pancerny gen. Von Kleista).

² 1 Pułk Piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza, którym dowodził podpułkownik Wojciech Wójcik.
10 Brygada Kawalerii dowodzona przez pułkownika Stanisława Maczka. Była to jedna z dwóch brygad pancerno-motorowych, którymi dysponowały siły polskie we wrześniu.

³ W walkach wzięli udział mieszkańcy okolicznych wsi, m.in. rezerwiści i robotnicy budujący wiadukt w Chabówce.

⁴ Było to jedno z największych starć wrześniowych na południu Polski. Bardziej znane jako "Bitwa pod Jordanowem".

⁵ Plutonowy Hołoń Franciszek (dyon rozp. 10 BK) - poległ  1.9.1939 - pochowany w Myślenicach
   Kapral Borkowicz Mieczysław (dyon rozp. 10 BK) - poległ  2.9.1939 - pochowany na Wysokiej
   Kapral Mańka Józef (10 psk) - poległ  3.9.1939 - pochowany na Wysokiej
   Kapral Uberman Leon (10 psk) - poległ  3.9.1939 - pochowany na Wysokiej

⁶ Maria Żur, Stanisław Bal, Kazimierz Biedroń, Walenty Handzel, Sebastian Kluska, Sebastian Kołpak, Sebastian Masłowski, Bartłomiej Obłąk, Franciszek Stolarczyk, Andrzej Urbańczyk, Sebastian Urbanczyk.

⁷ 2 DywizjaPancerna - Niemiecka jednostka pancerna powstała na mocy rozkazu z dnia 15 października 1935 roku. Miejscem jej stacjonowania był Würzburg. Jednakże po „anschlussie” Austrii w 1938 roku została przeniesiona do Wiednia. W latach 1935-1938 jej dowódcą był słynny Heinz Guderian, jeszcze wtedy w stopniu płk. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku znalazła się w składzie XVIII Korpusu Armijnego z 14 Armii. Przypisuje się jej fakt popełnienia zbrodni wojennej, gdy pod miejscowościami Toporzysko i Bystra żołnierze tej dywizji zastrzelili polskiego jeńca wojennego. Jej dowódcą był wtedy gen. leut. Rudolf Veiel

4 Dywizja Lekka - Jednostka powstała na mocy rozkazu z dnia 1 kwietnia 1938 roku w Wiedniu. Powstała na bazie włączonych do niemieckiego Wehrmachtu jednostek austriackich, głównie tzw. Dywizji Szybkiej (niem. Schnellen Division). Niemiecka dywizja przejęła wyposażenie, a także część kadry oficerskiej dawnej austriackiej dywizji. W marcu 1939 roku uczestniczyła w zajęciu Czech. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku działała w składzie XVII Korpusu Armijnego z 14 Armii. Podczas walk w Polsce jej dowódcą był gen. mjr Alfred Ritter von Hubicki. (źródło: www,muzeum-slask1939.pl)

⁸ Przy zgrupowaniu 14 Armii gen. Lista działała Einsatzgruppe I pod dowództwem Bruno Streckenbacha. We wrześniu 1939 roku w pasie operacyjnym 14 Armii Niemcy zamordowali ponad 1000 osób cywilnych oraz jeńców wojennych. Między 1, a 5 września zabili około 70. osób we wsiach Morawczyna, Klikuszowa i Czarny Dunajec koło Nowego Targu, w Jordanowie oraz leżących obok wsiach Sidzina, Skomielna Biała, w Zamieściu i Skrzylnej koło Tymbarku, a także we wsiach Lubień, Stróża oraz Rudnik koło Myślenic. Po zakończeniu kampanii wrześniowej dnia 6 listopada Einsatzgruppe I przeprowadzała akcję aresztowania oraz eliminacji profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kryptonimem Sonderaktion Krakau. (źródło: wikipedia)

⁹ “Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975” ks. mgr Józefa Urbańczyka / APSB, T: Historia parafii, Spis pogorzelców  w Skomielnej Białej 3 IX 1939 r. w opracowaniu ks. Edwarda Fica.

tedd55 - 3 września 2014

POWRÓT DO GÓRY