"Bractwa i stowarzyszenia kościelne odgrywały bardzo ważną rolę zarówno w życiu religijnym całego Kościoła, jak i poszczególnych parafii. Ich celem był rozwój kultu publicznego w Kościele, jego pogłębienie, oraz ożywienie życia chrześcijańskiego członków bractwa¹. W okresie powstawania parafii w Skomielnej Białej przypadał w diecezji krakowskiej rozkwit życia brackiego. Stało się to za przyczyną dwóch biskupów krakowskich: kard. A. Dunajewskiego (1879-1894), i kard. J. Puzyny (1895-1911). Zwłaszcza za rządów kard. J. Puzyny bractwom nadano nowy kształt prawny i prowadzono na szeroką skalę propagowanie życia brackiego. Głownie chodziło tu o bractwa i stowarzyszenia: Stowarzyszenie Żywego Różańca, Bractwo Świętego Różańca, Towarzystwo Wstrzemięźliwości i Apostolstwo Modlitwy. Ta akcja propagowania bractw i stowarzyszeń była kontynuowana przez kolejnych rządców diecezji, a synod diecezjalny z 1923 r. wymieniał imiennie szczególnie zalecane bractwa. W następnych zaś latach nastąpiła inkorporacja wszystkich bractw i stowarzyszeń do Akcji Katolickiej².
        W Skomielnej Białej bardzo żywy był i jest nadal kult Matki Bożej, dlatego też jako pierwsze powstało Bractwo Różańca świętego, które poprzedzone było Stowarzyszeniem Żywego Różańca. Starania o jego utworzenie podjął pierwszy duszpasterz Skomielnej Białej ks. Jan Pabian. Dwa miesiące po objęciu tej parafii, dnia 25 XI 1896 roku skierował w tej sprawie pismo do Konsystorza Biskupiego w Krakowie. Pisał m. in. „ponieważ w Skomielnej Białej żadnego dotąd nie ma bractwa, a podpisany pragnąłby rozszerzyć pobożność ku Najśw. Maryi Pannie w tutejszym kościele, przeto w najgłębszej pokorze uprasza Najprzewielebniejszy Konsystorz Biskupi, aby łaskawie raczył zaprowadzić Stowarzyszenie Żywego Różańca” ³. Jednak aby ustanowić wspomniane Stowarzyszenie, potrzeba było podjąc liczne starania. Najpierw pozwolenie na zaprowadzenie stowarzyszenia wydawał konsystorz biskupi w Krakowie (zostało ono wydane w jeszcze w 1896 r.). Następnie z tym zezwoleniem ks. Pabian udał się do przeora Ojców Dominikanów w Krakowie, który miał prawo wydać odpowiedni dyplom na założenie stowarzyszenia. Dopiero po uzyskaniu zgody odpowiedniego przełożonego dominikańskiego, Konsystorz Biskupi w Krakowie w dniu 1 II 1897 r. pozwolił założyć w Skomielnej Białej Stowarzyszenie Żywego Różańca⁴. Stowarzyszenie działało w ten sposób, że piętnastu członków tworzyło jedną różę. Każdy z nich odmawiał codziennie jedną tajemnicę i w ten sposób każdego dnia odprawiany był cały różaniec.
        Następca ks. Pabiana - ks. Aleksander Kromer podjął starania, by na bazie istniejącego już stowarzyszenia powstało Bractwo Różańca św.  Podobnie jak w wypadku stowarzyszenia potrzeba było przejść taką samą procedurę. Dnia 21 XI 1901 roku uzyskano zgodę odpowiedniego przełożonego Ojców Dominikanów na założenie Bractwa. To pozwolenie wraz z proponowanym statutem przesłał ks. Kromer do Konsystorza Biskupiego w Krakowie⁵. Zezwolenie na założenie tegoż bractwa wydał książę kard. Jan Puzyna w Krakowie 10 XII 1901 r. Pisał: „Pozwalamy, aby każdorazowy rządca kościoła był dyrektorem tegoż bractwa. Wszystkich zaś członków wzywamy, aby pilnością w nabożeństwie jak i życiem cnotliwym jaśnieli i w tej myśli dajemy błogosławieństwo” ⁶.
        Bractwo Różańca św. zostało erygowane kanonicznie w kościele św. Sebastiana w Skomielnej Białej w uroczystość odpustową 20 I 1902 r.  Na pamiątkę tego wydarzenia sporządzono specjalny akt fundacyjny. Wymienia on jako założyciela i pierwszego  rektora tegoż bractwa ks. Aleksandra Kromera, a jako współzałożycieli Jana Czyszczonia i Michała Sołtysa⁷. Wedle zatwierdzonego statutu celem bractwa Różańca św. jest „zbawienie dusz, przez szczególne wielbienie Boga i Najśw. Maryi Panny w różańcu”, oraz „dzieła miłosierdzia i pobożności” do których wezwani byli członkowie (art. 1). Członkami bractwa mogli być „wszyscy wierni obojga płci, nie wyjmując nawet małoletnich, byle umieli tylko odmawiać różaniec. Tylko ludzie złego życia mają być wykluczeni” (art. 4). Wszyscy bracia i siostry powinni ponadto „żyć w trzeźwości, czystości według stanu, wystrzegać się bluźnierstw, przekleństw, krzywoprzysięstw, złorzeczeń, mów nieczystych - jednym słowem wszystkiego tego co mogło obrazić Najsłodsze Imię Maryi Różańcowej i Jezusa Chrystusa Zbawiciela Naszego” (art. 17). Członkowie bractwa zobowiązani byli co tydzień odmawiać cały różaniec, używając przy tem różańca poświęconego przez kapłana mającego do tego władze” (art.6). Zaś we wszystkie niedziele roku zobowiązani byli do wspólnego odmawiania jednej cząstki Różańca(art. 8.) Bractwo cieszyło się także własną Radą zarządzającą, wybieraną każdego roku po uroczystości Matki Bożej Różańcowej. Składała się ona z przewodniczącego, czyli starszego brata, jego zastępcy, skarbnika, zakrystianina, kantora i dwóch radnych (art. 13).
        Pierwszym starszym bratem (przewodniczącym) został Jan Czyszczoń, jego zastępcą - Marcin Kościelniak, skarbnikiem - January Kościelniak, Sebastian Zych - zakrystianinem, Stanisław Słowiak - kantorem, zaś Paweł Gacek i Piotr Masłowski - radnymi. Dla żeńskiej gałęzi bractwa starszą siostra została Regina Kluska, a jej zastępcą Magdalena Handzel⁸. W momencie powstanie Bractwa istniało już pięć róż. Najstarsza z nich powstała jeszcze 26 X 1901 r. W jej skład wchodzili: Maciej Kowalczyk - zelator, oraz Sebastian Handzel, Tomasz Słowiak, Piotr Handzel, Feliks Kołpak, Józef Miśkowiec, Władysław Adamiec, Andrzej Gacek, Ludwik Adamiec, Piotr Pędzimąż, Paweł Kowalczyk, Andrzej Pędzimąż, Jan Kanty Bal, Sebastian Zając i Tomasz Urbańczyk⁹. Bractwo bardzo szybko się rozwijało o czym świadczy fakt, że w 1922 roku istniało 9 róż mężczyzn, 11 róż kobiecych, 10 róż grupujących młodzież męską i 13 młodzież żeńską¹⁰. Bractwo liczyło więc wtedy ogółem 645 osób, w tym 285 mężczyzn (44,2%), oraz 360 kobiet (55,8%). Wśród mężczyzn było 135 ojców i 150 młodzieńców, zaś wśród kobiet było 165 matek, i 195 dziewcząt. Warto zaznaczyć, że parafia w 1920 roku liczyła 1603 dusze¹¹. Niestety liczba ta zmniejszyła się w kolejnych latach, a za okres po roku 1945 nie zachowały się materiały na temat liczebności bractwa. W ogóle zaś nie dysponujemy materiałami na temat finansów bractwa. Wydaje się jednak, iż jeśli Bractwo posiadało jakieś dochody były one raczej symboliczne. Wiadomo tylko, że na posiedzeniu starszych zelatorów zgłoszono propozycję, by rocznie każdy członek złożył ofiarę w wysokości 1 zł, ale propozycja ta została odrzucona¹². Członkowie bractwa znani byli jednak ze swej ofiarności na rzecz parafii, przy różnorodnych wydatkach związanych z potrzebami służby Bożej, odnawianiem ołtarzy i remontami kościoła. Zwyczaj ten zachowany jest do dnia dzisiejszego. W obecnym czasie Bractwo to nie istnieje w „starej” formie. Śladem po jego obecności są róże, ale wydaje się, że ich działalność nie jest już tak widoczna w życiu parafii jak w okresie międzywojennym.
        W Skomielnej Białej obok Bractwa Różańcowego istniało także Bractwo Najśw. Imienia Jezusowego. Artykuł 16 Statutu Bractwa Różańcowego mówił, że „równocześnie zaprowadza się Bractwo Różańcowe o Najśw. Imieniu Jezus, gdyż w Polsce od najdawniejszych czasów nieodłańczano jednego bractwa od drugiego” ¹³. Zachowały się także wzmianki o istnieniu Koła Czci Najświętszego Sakramentu, którego członkowie odprawiali wspólne nabożeństwo w pierwsze piątki i pierwsze niedziele miesiąca¹⁴. Niestety niewiele można powiedzieć kiedy to koło powstało, jak długo działało, ilu liczyło członków. W parafii istniała jeszcze jedna grupa pod nazwą - Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, którego członkowie modlili się za misje i przygotowywali nabożeństwa w niedziele misyjne obchodzone każdego roku w połowie października. Podobnie jak poprzednio nie posiadamy żadnych informacji na temat działalności Papieskiego Dzieła¹⁵.
        Szczególną rolę w życiu prafii w okresie międzywojennym odegrała Akcja Katolicka. Ramy organizacyjne nadał jej papież Pius XI w encyklice Ubi arcano z 23 XII 1922 r. oraz w liście do kard. A. Bertrama z Wrocławia (1928). W diecezjach polskich poprzedniczką Akcji Katolickiej była Liga Katolicka założona w 1920 r. w Poznaniu przez kard. E. Dalbora a w 1926 r. i w Warszawie przez kard. Kakowskiego. Sama Akcja Katolicka została utworzona 24 XI 1930 r. przez prymasa Augusta Hlonda. Statut Akcji Katolickiej posiadał jednakowy profil dla całego kraju a został zatwierdzony przez papieża Piusa XI. Celem Akcji Katolickiej było zespolenie i organizowanie zrzeszeń katolików dla celów apostolstwa świeckiego, czyli pogłębianie i szerzenie, wprowadzanie w czyn i obrona zasad katolickich w życiu jednostki, rodziny i społeczeństwa zgodnie z nauką kościoła Katolickiego i wskazaniami Stolicy Świętej¹⁶. W diecezji krakowskiej zadania Akcji Katolickiej określił ksiądz matropolita Adam Stefan Sapieha. Zadaniem więc Akcji Katolickiej w pierwszym rzędzie było pogłębienie wiedzy religijnej jej członków jak i katolików nie zrzeszonych. Następnie powinna promować zasady chrześcijańskiego prawa moralnego w życiu społecznym, oddziaływać i mieć w opiece rodziny katolickie, młodzież i dzieci. Powinna posługiwać się prasą , słowem drukowanym, oddziaływać przez widowiska teatralne, tworzenie domów katolickich. Jednym słowem miała być Akcja katolicka przedłużeniem rąk duszpasterzy w ich apostolskiej pracy na rzecz Królestwa Chrystusowego, oraz głównym sztabem wszystkich prac i wysiłków podejmowanych dla popierania spraw katolickich¹⁷. W Skomielnej Białej w skład Akcji Katolickiej wchodziły: Bractwo Rózańca św, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, oraz Sodalicja. Skład Zarządu parafialnej Akcji Katolickiej przedstawia poniższa tabela.

Skład Zarządu parafialnej Akcji Katolickiej w Skomielnej Białej w 1932 roku¹⁸.

Tabela informuje,że w skład zarzadu wchodził jeden przedstawiciel każdej organizacji istniejącej w parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej. Chociaż może wydawać się, że najliczniej reprezentowani są przedstawiciele Bractwa Różancowego, ale liczyło ono przecież najwięcej członków.

-----------------------------------
¹ K. Kuźmiak, Bractwo kościelne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1989, s. 1013.
² P. Natanek Bractwa i stowarzyszenia kościelne w diecezji krakowskiej w latach 1795-1939, Kraków 1995, s. 7.
³ AKMK, APA 290, Ks. Jan Pabian ekspozyt w Skomielnej Białej - Do Najprzewielebniejszego Książęco-Biskupiego Kosystorza w Krakowie, (pismo z dnia 25 XI 1896 r.).
⁴ AKMK, APA 290, Ks. Jan Pabian - Do Najprzewielebniejszego Książęco-Biskupiego Konsystorza w Krakowie, (pismo z dnia 1 II 1897 r, oraz notatka na odwrocie).
⁵ AKMK, APA 290, Ks. Aleksander Kromer - Do Najprzewielebniejszego Książęco-Biskupiego Konsystorza w Krakowie, (pismo z dnia 21 XI 1901 r.).
⁶ APSB, T: Historia parafii, Jan Kniaź z Kozielska ze zmiłowania Bożego i Świetej Stolicy Apostolskiej łaski Książe Biskup Krakowski - Przewielebnemu księdzu Aleksandrowi Kromerowi ekspozytowi w Skomielenej Białej, (pismo z dnia 10 XII 1901 r. /L 5678/).
⁷ APSB, T: Historia parafii, Instrumentum Peractae erectionis confraternitas SS. Rosarii in ecclesiam parochiali S. Sebastiani, loci Skomielna Biała, die 20, mensis Januarii, anni 1902.
⁸ APSB, T: Historia Parafii, Statuta Bractwa Różańca Świętego przy kościele parafialnym w Skomielnej Białej.
⁹ APSB, Księga Akcji Katolickiej, Róże Rózańcowe, (brak paginacji).
¹⁰ APSB, Kronika parafii, Rok 1922.
¹¹ Elenchus Venerabilis cleri Archidioeceseos Cracoviensis per AD 1920.
¹² APSB, Kronika parafii, Rok 1922.
¹³  APAB, T: Historia parafi, Statuta Bractwa Różańca Świętego przy kosciele parafialnym w Skomielnej Białej.
¹⁴  APSB, Ogł. t. 1, z dnia 1 V 1932 r.
¹⁵  APSB, Ogł. t. 3, z dnia 24 X 1943 r, Ogł. t. 4, z dnia 20 X 1946, 19 X 1947 r.
¹⁶ B. Kumor, Historia Kościoła, cz. 8, s. 408.
¹⁷ Książe Adam Stefan Sapieha, O Akcji Katolickiej, Kraków 1930, s. 9-15.
¹⁸ APSB, Księga Akcji Katolickiej, protokół z posiedzenia w dniu 17 IV 1932 r.

Powyższy tekst to fragment pracy dypl. “Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975” ks. mgr Józefa Urbańczyka, udostępnionej na potrzeby strony "Powrót do korzeni". (tedd55 - czerwiec 2005).

POWRÓT DO GÓRY