"Do badań problemów demograficzno - społecznych związanych z ruchem naturalnym ludności dysponujemy wspaniałym materiałem źródłowym w postaci ksiąg zaślubionych, urodzonych i zmarłych. Księgi te dochowały się do naszych czasów w komplecie i były najpierw prowadzone od 1786 przez urząd parafialny w Rabce, a od momentu kreowania w 1896 r. Parafii w Skomielnej Białej przez miejscowego księdza proboszcza.
     Małżeństwa notowano dotąd w czterech księgach, zaś dane wpisu obejmują liczbę porządkową, imię i nazwisko nupturientów, imię i nazwisko ich rodziców, datę ślubu, imię i nazwisko świadków. Warto zaznaczyć, iż pierwsze małżeństwo w nowo powstałej parafii zawarli 26 X 1896 Jan Mikołajczyk i Jadwiga Mlekodaj w asystencji ks. Jana Pabiana. Pierwszym problemem, któremu się przyjrzymy bliżej, będzie liczba małżeństw w latach 1786 -1975.
     Od 1786 r. do momentu powstania parafii zawarto łącznie 1140 małżeństw, zaś od 30 X 1896 r. do 31 XII 1975 r. zawarto w parafii św. Sebastiana 949 małżeństw. Łącznie w okresie, za który dysponujemy danymi, zawarto 2089 małżeństw, z czego 54,57 % przypada na okres przed parafialny (110 lat), zaś na okres własnej parafii (79 lat) – 45,43%. Przeciętnie tedy przed utworzeniem parafii zawierano średnio 10 małżeństw rocznie w układzie pięcioletnim, zaś po utworzeniu parafii w latach 1897-1975 – 12 małżeństw w ciągu każdego roku (60 w każdej pięciolatce). Najwięcej małżeństw zawarto w latach 1970 -75 (103), 1966- 70 (89), 1846 – 50 (93), najmniej zaś w latach 1911 – 1915 (tylko 25), 1851 – 55 (32), oraz 1841 – 45 (36).
     W historii parafii najgorszym pod tym względem był rok 1916, kiedy to nie zawarto ani jednego małżeństwa. Liczba osób, które przyjmowały sakrament małżeństwa była jednak większa, gdyż księgi zaślubionych podawały tylko informacje o ślubach zawartych w miejscowej parafii. Wiadomo przecież, że część ślubów zawierano poza parafią, o czym informują nas księgi zapowiedzi przedślubnych, prowadzone od momentu założenia parafii w 1896 roku. Księgi te dostarczają nam danych o wszystkich, którzy pragnęli wstąpić w związek małżeński, o dacie ich zapowiedziach, oraz w większości wypadków o miejscu zawarcia sakramentu i jego szafarzu. Na tej podstawie możemy określić liczbę ślubów zawieranych poza parafią.
     W omawianym przez nas okresie zgłoszono łącznie 1367 zapowiedzi przedślubnych. W ich wyniku zawarto 956 ślubów w parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej (co stanowi 69,93 % ogółu), oraz 411 w innych parafiach (co stanowi 30,07 %). Największe natężenie takich ślubów przypadało na lata 1911-15 (43,18 % ogółu w tej pięciolatce), następnie w latach 1931-35 (41,51%), oraz 1941-45 (40,82%).
     Ten wysoki odsetek ślubów zawieranych poza parafią spowodowany był zapewne wysoką emigracją poza granice Polski, oraz - zwłaszcza w czasie wojny - przymusowymi robotami w Niemczech, co powodowało odpływ młodych ludzi i mniejsze szanse założenia rodziny dla tych, którzy zostali w parafii. Natomiast najmniejsza liczba takich małżeństw przypadła na lata po II wojnie światowej, co spowodowane było pewną stabilizacją i odbudową zniszczeń.
     W badanym przez nas okresie na 1367 ślubów, aż 530 (38,77 %) stanowiły takie w których oboje małżonków pochodziło ze Skomielnej Białej; następnie 434 śluby (31,75 %) w których miejscowy mężczyzna ożenił się z kobietą spoza Skomielnej Białej, oraz 403 (28.48 %) śluby w których kobieta z parafii św. Sebastiana wychodziła za mąż za mężczyznę z innej parafii.
     Warto także zaznaczyć, że w ostatnich latach zmniejsza się liczba ślubów między miejscowymi parafianami, a zwiększa liczba ślubów między nupturientami pochodzącymi z różnych parafii.
     W historii parafii możemy wyróżnić kilka okresów wzrastającej liczby urodzeń. Są to lata 1786 - 1805, 1821 - 1840, 1856 - 1870, 1881 - 1900, 1921 - 1940. Gdy porównamy te okresy czasu z liczbę ślubów w tych samych latach, stwierdzimy, że wzrost liczby urodzonych pokrywa się dokładnie ze wzrostem liczby zawieranych małżeństw. Związane jest to z tym, że część urodzonych dzieci, stanowią te, które przyszły na świat w nowo założonych rodzinach. Wyjątek od tej reguły stanowią lata 1846 - 50, kiedy to przypadała stosunkowo największa liczba zawartych małżeństw, a nie znajdujemy odzwierciedlania tego stanu rzeczy w liczbie urodzeń, a nawet zauważamy tendencję spadkową, która w następnym pięcioleciu osiągnęła jeden z najniższych wskaźników omawianego okresu. Spowodowane było to epidemią cholery, kiedy to w roku 1847 zmarło 360 osób, a 1848 r.- 98 osób (liczba ludności zmniejszyła się o 30 %).
     Na uwagę zasługują także lata 1921 - 1940, kiedy to nastąpiło podwojenie liczby urodzeń ze 143 do 325, co zapewne było związane z rekompensatą po I wojnie światowej. Jeżeli chodzi o tendencje spadkowe to w omawianym okresie występowały one w latach 1806 - 1820, 1841 - 1855, 1871- 1880, 1896 - 1920, oraz 1941 - 1970. Spowodowane było to mniejszą liczbą zawieranych małżeństw, jak również, epidemiami (1831, 1847-8, 1855, 1872-3), klęskami głodu i nieurodzaju ( 1845, 1871-73), jak również wzmożoną emigracją w latach 1890-1910, oraz nie pewnościami, związanymi z okresem wojennym. Dziwić może bardzo fakt, że nie występuje wzrost liczby urodzeń w latach po II wojnie światowej, co związane jest z rekompensatą wojenną, lecz systematyczny spadek, zatrzymany dopiero na początku lat siedemdziesiątych.
     Do ukazania pełnego obrazu sytuacji pomocne są także księgi zgonów, prowadzone jeszcze przed powstaniem parafii, od roku 1786. Formularz wpisu zawierał zazwyczaj imię i nazwisko zmarłego, numer domu w którym mieszkał, liczbę lat, datę śmierci i pogrzebu, przyczynę śmierci (rodzaj choroby), jak również personalia kapłana asystującego przy pogrzebie. Liczba zatem zmarłych na przestrzeni 189 lat, za które dysponujemy danymi, wynosiła 6427 osób, z czego na mężczyzn przypada 3210, co stanowi 49,95 % ogółu zmarłych, podczas gdy liczba zmarłych kobiet wynosi 3217 osób co stanowi 50,05 % ogółu zmarłych. zmarłych. Jest to wynik dość zaskakujący, gdyż zazwyczaj spotykamy się z większą śmiertelnością mężczyzn niż kobiet, w przypadku zaś Skomielnej Białej istnieje prawie równe rozłożenie zgonów między mężczyzn i kobiety, gdyż różnica jest minimalna i wynosi zaledwie 7 osób. Tendencja równowagi pomiędzy liczbą zgonów mężczyzn a kobiet utrzymywała się przez cały badany okres.
     Najwyższy jednak odsetek zmarłych mężczyzn występuje w latach 1916 - 1920, kiedy mężczyźni stanowili 56,21 % wszystkich zmarłych w tych latach, co można wytłumaczyć większą śmiertelnością mężczyzn, wynikającą z działań wojennych. Największy zaś odsetek zmarłych kobiet przypadał w latach 1786 -1790 i wynosił 55, 80 % wszystkich zmarłych. Jeżeli zaś chodzi o ogólną liczbę zmarłych, to przeciętnie na jeden rok wypada 34 osoby zmarłe, co na każdą pięciolatkę daje 170 zmarłych. W omawianym okresie możemy wyróżnić kilka okresów odchyleń od tej średniej.
     Największa śmiertelność przypadała na lata w latach 1831 - 1855, kiedy to zmarło 1428 osób, co stanowi 22,22 % ogółu zmarłych. Apogeum śmiertelności we wspomnianym okresie przypadało na lata 1846 - 50, kiedy zmarły 563 osoby, zaś średnia pięcioletnia została przekroczona o 231 %. Wysoka śmiertelność w tym okresie spowodowana była częstymi epidemiami, jak również opłakanymi wręcz warunkami życia i brakiem opieki lekarskiej.. Kolejny okres wysokiej liczby śmiertelności przypadał na lata 1886-1905, ale w tym wypadku średnia została przekroczona o 28 %. Podobnie i tutaj przyczyniła się do tego ogromna bieda galicyjska, na którą nakładały się jeszcze klęski nieurodzajów. Ostatni okres wzmożonej śmiertelności przypadał na lata 1936 - 45 (średnia przekroczona o 10 %), do czego przyczyniła się wojna i okupacja hitlerowska. Natomiast najmniejsza śmiertelność przypadła na lata 1786 -1800 i była niższa od średniej o 32 %, oraz po II wojnie światowej, gdy obniżyła się aż o 53,5 %. Możemy więc zauważyć rozpoczętą po 1950 roku tendencję spadku liczby zgonów, do czego przyczyniły się lepsze warunki życia i większa dostępność opieki medycznej.
     Bardzo ważnym problemem, który pozwalają opracować księgi zgonów jest długowieczność parafian w Skomielnej Białej. Trzeba zauważyć, że informacje te są bardzo dobre, gdyż tylko 6 zapisów - co stanowi zaledwie 0,09 % ogółu - nie podawało wieku zmarłego.
     Uderzający jest bardzo wysoki odsetek zgonów dzieci w pierwszym roku życia wynoszący 29,24 %, oraz dzieci do dziesiątego roku życia - 15,22 %. Jeżeli zaś połączymy te dane to stwierdzimy, że w sumie daje to 44,46 % ogółu wszystkich zmarłych.
      Wysoka śmiertelność dzieci wskazuje na trudne warunki zdrowotne i materialne oraz brak dostatecznej opieki lekarskiej wśród mieszkańców Skomielnej Białej. Szczególnie tragiczne pod tym względem były lata 1861 - 1865 gdy zgony dzieci do pierwszego roku życia stanowiły aż 48,55 % zgonów, przypadających w tym przedziale czasu. Sytuacja została opanowana dopiero w ostatnich dziesięcioleciach omawianego okresu, gdy śmiertelność dzieci zmalała do 10 %. Duża śmiertelność wśród dzieci przyczyniła się do tego, iż przeciętna długość życia była bardzo niska i w latach 1786 - 1790 wynosiła 22,5 roku. Na przestrzeni 189 lat wzrosła ona prawie trzykrotnie i w latach 1970 - 1975 średnia długość życia mieszkańców Skomielnej Białej wynosiła 64,4 roku.
      Bilans ruchu naturalnego w Skomielnej Białej w latach 1786 - 1975 przedstawiał się w następujących liczbach: 8943 urodzonych, w tym 4587 chłopców (51,29 %) i 4356 dziewczynek (48,71 %). W tym samym okresie zmarło łącznie 6427 osób, w tym 3210 mężczyzn (49,95 %) i 3217 kobiet (50,05 %). Przyrost zatem naturalny wynosił 2516 osób, w czym 1377 mężczyzn (54,73 %), oraz 1139 kobiet (45,27 %)".

Fragment "Dziejów Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975" ks. mgr Józefa Urbańczyka

Tadeusz_Gacek - grudzień 2004

POWRÓT DO GÓRY